Mùa đông của startup Việt: spin-off có thể là câu trả lời thu hút nhà đầu tư

Năm 2024 được dự đoán là một năm đầy biến động đối với nền kinh tế thế giới. Các nhà phân tích cho rằng đây là giai đoạn yếu nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính 2007-2008. Như các tổ chức đầu tư cảnh báo vào năm 2023, năm nay sẽ khó khăn hơn khi các quỹ đầu tư thắt chặt đầu tư và đặt ra yêu cầu cao hơn đối với các công ty khởi nghiệp. Trong trường hợp này, một công ty spin-off có thể là giải pháp cho những khó khăn tài chính và có thể hấp dẫn hơn đối với các công ty đầu tư mạo hiểm.

Năm 2023 cũng chứng kiến sự sụt giảm của startup Việt, số lượng kỳ lân mới ở mức thấp nhất trong gần 4 năm. Theo thống kê từ Do Ventures, “Báo cáo Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở Việt Nam 2023” do BambuUP công bố cho thấy, đầu tư vốn mạo hiểm vào Việt Nam sẽ chậm lại năm thứ hai liên tiếp trong năm 2023. Trong 9 tháng đầu năm 2023, tổng vốn đầu tư mạo hiểm vào Việt Nam giảm 13% xuống còn 427 triệu USD. Chỉ có 56 trường hợp đầu tư, giảm 40% và thấp nhất kể từ năm 2018. Trong các khoản đầu tư vừa và nhỏ, đầu tư vào các công ty khởi nghiệp đã giảm đáng kể. Số trường hợp đầu tư dưới 500.000 USD đã giảm 50%.

Trong trường hợp này, việc chia tách một công ty đang gặp khó khăn về tài chính có thể hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư mạo hiểm. Rất khó để các nhà đầu tư mạo hiểm đánh giá liệu một công ty khởi nghiệp có thành công hay không. Vì lý do này, nhiều công ty đầu tư mạo hiểm, đặc biệt là những công ty chủ yếu thực hiện đầu tư sớm, áp dụng chiến lược bao phủ toàn diện một cách lãng phí. Một số công ty có thể đầu tư vào hơn 1.000 công ty và hy vọng rằng ít nhất 10 công ty khởi nghiệp sẽ thành công trong việc bù đắp khoản lỗ của các dự án khác. Do đó, đối với các nhà đầu tư mạo hiểm, rủi ro khi đầu tư vào các công ty con spin-off của các công ty Series A là tương đối nhỏ, bởi các nhà đầu tư hiểu rõ về người sáng lập, đội ngũ, tài chính của công ty mẹ, v.v.

Đối với những người sáng lập, khi hoạt động kinh doanh hiện tại gặp khó khăn về lợi nhuận và khả năng kiếm tiền, việc sử dụng nguồn vốn hiện có để thực hiện các hoạt động kinh doanh liên quan và phổ biến hơn sẽ hấp dẫn hơn. Ví dụ, các công ty khởi nghiệp thương mại điện tử thời trang hoàn toàn có thể mở rộng hoạt động kinh doanh của mình sang kinh doanh các mặt hàng thời trang cũ như Piktina. Và ý tưởng về một spinoff như vậy không có gì mới. Ví dụ, khi VinGroup tham gia đổi mới kinh doanh, họ thường thành lập các công ty con riêng biệt. Chẳng hạn, mối quan hệ giữa Xanh SM và VinFast là Xanh SM rõ ràng sử dụng xe điện VinFast nhưng vẫn hoạt động độc lập như một công ty con chứ không trở thành một bộ phận taxi điện của VinFast. Đây không chỉ là nhận định dựa trên logic kinh doanh và logic tài chính mà đối với một công ty spin-off và đóng vai trò là bộ phận độc lập của một công ty thì tỷ lệ thành công của công ty spin-off thường cao hơn.

Các spin-off thu hút vốn đầu tư mạo hiểm như thế nào?

Công ty spin-off là một công ty mới được thành lập từ một công ty hiện có. Hiện tượng này phổ biến ở các doanh nghiệp, chẳng hạn ở Mỹ, trung bình mỗi năm có 50 công ty con được mở và các công ty con thường hoạt động tốt hơn các loại hình công ty khác. Việc thành lập các công ty phụ thường phổ biến trong giới học thuật. Khi các trường đại học muốn thương mại hóa các phát minh nghiên cứu, họ sẽ thành lập các công ty phụ. Theo dữ liệu, những công ty như vậy có khả năng IPO cao gấp 108 lần so với các công ty khác.

Tuy nhiên, hiện tượng spin-off không phổ biến ở các startup Việt. Điều này không có gì đáng ngạc nhiên, vì các công ty khởi nghiệp thường được các nhà đầu tư khuyên rằng họ cần tập trung vào một ý tưởng. Tuy nhiên, khi gặp khó khăn về tài chính cho các doanh nghiệp hiện tại và công ty phải đối mặt với quyết định sống còn, việc chia tách thường trở thành một lựa chọn có thể chấp nhận được đối với các nhà đầu tư hiện tại. Từ góc độ nhà đầu tư, có một số yếu tố khiến họ chấp nhận mô hình spin-off.

Yếu tố 1: Cơ hội thị trường lớn. các công ty phụ dựa vào kiến thức chuyên môn của công ty hiện tại trong các lĩnh vực kinh doanh liên quan để xác định các cơ hội lớn khác trên thị trường. Vì vậy, nhóm của công ty spin-off nên biết liệu mô hình kinh doanh mới có hoạt động hay không trước khi bắt đầu hoạt động. Ở đây chúng tôi sử dụng SitePoint, một công ty của Mỹ, làm ví dụ. SitePoint được thành lập vào năm 1999 như một trang web cộng đồng dành cho các nhà phát triển trang web tạo ra nội dung như giảng dạy trực tuyến và sách giấy. Trong khi điều hành trang web, những người sáng lập Matt Mickiewicz và Mark Harbottle nhận thấy nhu cầu ngày càng tăng về các bài đăng trên diễn đàn về các trang web mua bán. Vì vậy, họ bắt đầu tính phí bán và mua danh sách, điều này khuyến khích một mô hình kinh doanh mới và cuối cùng, họ quyết định tách nó thành một sản phẩm riêng biệt. Bằng cách này, Flippa đã ra đời và hiện tại nó đã trở thành một trang web mua bán trực tuyến lớn.

Sau đó, một bài đăng nổi tiếng khác trên diễn đàn SitePoint đã được người sáng lập tách thành 99designs, cho đến nay đã huy động được hơn 45 triệu đô la tài trợ và nhanh chóng phát triển trên toàn cầu. Công việc của Mickiewicz với các nhà thiết kế và nhà phát triển đã dẫn đến DeveloperAuction, hiện là trang web việc làm có tên là Hired. Hired đã nhận được 70 triệu USD tài trợ và mua lại ba công ty khởi nghiệp để đẩy nhanh sự phát triển của mình. Thông tin về các cơ hội thị trường do công ty mẹ của SitePoint cung cấp là rất quan trọng khi thiết lập một công ty phụ với mô hình kinh doanh mới.

Yếu tố 2: Nhà đầu tư mong muốn một sản phẩm được thị trường chấp nhận. Nhà đầu tư có thể dễ dàng tin tưởng vào các công ty con do sự tồn tại của công ty mẹ. Các sản phẩm mới thường được sử dụng làm sản phẩm phái sinh của sản phẩm gốc và tuân theo logic thị trường đã được chứng minh và thành công nhiều lần. Công ty hiện tại cũng có thể sử dụng các nguồn lực để hỗ trợ phát triển sản phẩm mới cho đến khi sản phẩm được chứng minh trên thị trường. Ví dụ: AdWerx là một công ty con của ReverbNation, công ty từng là công ty phần mềm đang phát triển nhanh chóng trong ngành công nghiệp âm nhạc và được thành lập vào năm 2006. AdWerx, một công cụ quảng cáo dành cho các đại lý bất động sản, có vẻ không liên quan nhưng trước khi AdWerx tung ra thị trường Là một sản phẩm phụ, sản phẩm của nó đã được tạo, thử nghiệm và cải tiến bằng cách sử dụng tài nguyên của ReverbNation.

Yếu tố 3: Nhà đầu tư có thể tin tưởng vào đội ngũ hiện có. Vốn mạo hiểm, đặc biệt là đầu tư giai đoạn đầu, là đầu tư vào đội ngũ sáng lập. Các nhà đầu tư sẽ hiểu được độ tin cậy và hiệu quả của đội ngũ sáng lập công ty trước khi thực sự đầu tư. Ví dụ, nhà đầu tư người Mỹ Mark Suster từng nói: "Cá nhân tôi quản lý 70%, sản phẩm 30%. Nhưng đối với bất kỳ nhà đầu tư nào, sẽ là một phép lạ để thu được tiền đầu tư từ họ nếu họ không ấn tượng với đội ngũ." Tìm được CEO phù hợp, cũng như kiến thức chuyên môn trong lĩnh vực này và đội ngũ hoạt động tốt bên trong có thể biến ý tưởng khởi nghiệp thành hiện thực. Quiet Logistics là nhà cung cấp dịch vụ hậu cần bên thứ ba đã vận chuyển hàng hóa trị giá hơn 1 tỷ USD cho các thương hiệu như với tư cách là Bonobos, Bộ Cung ứng và M. Gemi. Nhóm Quiet Logistics đã thành lập một công ty robot kho hàng mới, Locus Robotics, công ty đã huy động được 6 triệu đô la tài trợ từ các nhà đầu tư ủng hộ Quiet Logistics vì họ tin tưởng vào đội ngũ quản lý của mình.

Đối với những người sáng lập, spin-off là một cách nhỏ và đẹp để sống sót qua mùa đông

Spin-off không chỉ tốt cho nhà đầu tư mà còn cho cả người sáng lập. Một công ty khởi nghiệp càng hấp dẫn các nhà đầu tư thì công ty đó càng có thể đàm phán tốt hơn về các điều khoản của mình. Do đã có thành tích trước đó nên người sáng lập có thể trực tiếp đàm phán với các nhà đầu tư trước đó và bổ sung các điều khoản tài chính của mình. Ngoài ra, các công ty spin-off không cần tiếp cận nhà đầu tư cho đến giai đoạn cuối do đã được hỗ trợ từ nội lực của công ty hiện có.

Như ví dụ của Tập đoàn VinGroup đã đề cập ở đầu bài, sự thành công của phương pháp spin-off đã được các công ty lớn thường xuyên áp dụng. Ví dụ: AOL từng cố gắng tích hợp văn hóa của công ty con của mình vào nhóm sản phẩm của Alpha. Nhóm sản phẩm đã tạo ra một loạt sản phẩm thử nghiệm, thử nghiệm nhiều ý tưởng nhỏ và dành vài tháng để chuyển đổi từng ý tưởng thành sản phẩm nhỏ nhất có thể. Sau đó, một sản phẩm khả thi sẽ được đưa ra thị trường để xem người dùng có mua hay không.

Khi toàn bộ hoạt động kinh doanh vốn mạo hiểm ở Việt Nam đã bước vào mùa đông lạnh giá, các nhà đầu tư mạo hiểm đang tìm kiếm những dự án đầu tư nhỏ nhưng đẹp. Việc tách khỏi các hoạt động kinh doanh trong lịch sử đã được chứng minh là một cách có lợi hơn cho những người sáng lập để sống sót qua mùa đông.